Dziedziczenie ustawowe - wszystko co należy o nim wiedzieć!

09.08.2022

Dziedziczenie po bliskich osobach - to trudny temat, z którym praktycznie każdemu z nas kiedyś przyjdzie się zmierzyć. Jeśli zmarły pozostawił testament czy to spisany własnoręcznie, czy notarialnie nie mamy wpływu na zapisaną wolę. Spisanie testamentu daje możliwość zmiany kolejności dziedziczenia i uwzględnia powiązania rodzinne czy przyjacielskie pomiędzy zmarłym a spadkobiercami. Inaczej jest gdy zmarły nie pozostawił ostatniej woli, w takim przypadku dziedziczenie odbywa się na zasadach kodeksu cywilnego. Prawo do spadku ustalane jest na podstawie jego przepisów i kluczową rolę w tym przypadku stanowi stopień pokrewieństwa. Dziedziczenie ustawowe może wydawać się skomplikowane, zwłaszcza przy dużej liczbie spadkobierców, mimo to zasady dziedziczenia wynikającego z kodeksu cywilnego są proste i przede wszystkim sprawiedliwe. Co to więc jest dziedziczenie ustawowe i jakie ma zasady? O tym poniżej!

Co to jest dziedziczenie ustawowe?

Zgodnie z obowiązującym prawem w Polsce możliwość powołania do spadku wynika z testamentu albo z ustawy. Jak wiadomo spadkodawca może rozporządzać swoim majątkiem jedynie poprzez testament. Warto zaznaczyć, że dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym, a obie te formy nie łączą się ze sobą. Oznacza to, że nie można do części spadku stosować woli z testamentu, a do pozostałych przepisów z kodeksu cywilnego.

Zdecydowana większość osób jednak nie decyduje się na spisanie testamentu. W momencie śmierci spadkodawcy, otwarcia spadku, udział spadkowy rozpoczyna się z przepisów prawa co do całości bądź części spadku lub gdy żadna z osób powołana w testamencie nie chce albo nie może być spadkobiercą.

Kiedy można także mówić o dziedziczeniu ustawowym?

Z ustawy zawartej w kodeksie cywilnym jasno wynika, że dziedziczenie ustawowe ma także zastosowanie w przypadku gdy przynajmniej część spadku jest dziedziczona na podstawie testamentu. Dziedziczenie ustawowe jest wtedy uzupełnieniem ostatniej woli zmarłego. W momencie wykonania testamentu, gdy w dalszym ciągu pozostaje po zmarłym majątek, jest on rozpisany na podstawie ustawy o dziedziczeniu ustawowym (Dziennik Ustaw Dz.U.2022.1360 t.j. Akt obowiązujący Wersja od: 30 czerwca 2022 r. Tytuł 2 - Dziedziczenie ustawowe - Kodeks cywilny).

Warto zaznaczyć, iż dziedziczenie ustawowe dotyczy tylko i wyłącznie krewnych, małżonków lub osób przysposobionych. Ustawa zawiera ściśle określoną kolejność dziedziczenia, a także posiada zapisy na wypadek większej ilości ewentualnych spadkobierców (dalsze pokrewieństwo).

Dziedziczenie ustawowe - jaka jest kolejność?

Kolejność dziedziczenia ustawowego została uregulowana prawnie, a dalsi zstępni spadkodawcy mogą dziedziczyć tylko i wyłącznie, w sytuacji gdy w poprzednich grupach nie znalazł się ani jeden spadkobierca lub odrzucił on spadek.

Co do zasady dziedziczenia można mówić o kręgach i kolejności dziedziczenia.

Małżonek spadkodawcy i dzieci małżonka spadkodawcy

Zgodnie z art. 931 kodeksu cywilnego w pierwszym kręgu dziedziczenia znajdą się dzieci oraz małżonek spadkodawcy. Wszyscy dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi musi stanowić minimum jedną czwartą całości spadku.

W sytuacji, gdy jedno z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych. Tę samą zasadę dziedziczenia stosuje się co do dalszych zstępnych spadkodawcy, czyli potomków pochodzących od tego samego przodka.

Ważne jest także zwrócenie uwagi, że dziecko przysposobione i zstępni przysposobionego dziedziczą w takiej samej formie jak biologiczne dzieci i wnuki spadkodawcy.

Przekładając to na realną sytuację spadkodawca, który ma żonę i 3 dzieci: żona otrzyma 1/4 spadku a dzieci dostaną pozostałą część spadku w częściach równych.

Małżonek, rodzice i rodzeństwo spadkodawcy

Kolejni do dziedziczenia (potencjalna druga grupa) w sytuacji braku zstępnych spadkodawcy, spadek przypada małżonkowi spadkodawcy oraz jego rodzicom. W takim przypadku dziedziczenia ustawowego na rzecz małżonka, rodziców spadkodawcy, rodzeństwa spadkodawcy i zstępnych stanowi zawsze połowę spadku.

Sam udział w spadku każdego z rodziców spadkodawcy, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy stanowi 1/4 z całości spadku. W sytuacji, gdy spadkobierca nie posiada dzieci i małżonka całość przypada w częściach równych rodzicom. Istnieje także możliwość, że żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. W takiej sytuacji potencjalny udział spadkowy matki spadkodawcy czy ojca przypada rodzeństwu spadkodawcy w równych częściach.

Inaczej jest w momencie, gdy jedno z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jednocześnie pozostawiając zstępnych, jego potencjalny spadek przypadnie właśnie im. Stosując się do tych zasad postępowania, można mówić o dziedziczeniu po ciotce czy wujku.

Udział małżonka spadkodawcy jest dodatkowo opisany w sytuacji, gdy nie ma rodzeństwa spadkodawcy ich zstępnych, jego rodziców i zstępnych. Wtedy całość spadku przysługuje małżonkowi.

Dziadkowie spadkodawcy

W życiu zdarzają się różne sytuacje, w których np. spadkodawca nie pozostawił testamentu ani żadnych już opisanych do tej pory krewnych. Prawo w takich sytuacjach nakazuje, aby całość majątku otrzymali dziadkowie spadkodawcy w częściach równych.

Oczywiście istnieją przypadki, że jedno z dziadków nie doczekało otwarcia spadku. Dziedziczenie ustawowe w zapisie ma, by przekazać spadek jego zstępnym, a w sytuacji braku zstępnych całość przypada pozostałym dziadkom po równo. Każdy z podziałów oczywiście odbywa się według zasad podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.

Pasierb

Dziedziczenie ustawowe musi także posiadać regulacje prawne na każdą sytuację, nawet tą, w której w momencie otwarcia spadku, udział spadkowy nie ma komu przypaść. Inaczej mówiąc, gdy małżonek, rodzice i rodzeństwo (spadkodawcy) nie dożyło otwarcia spadku. Poszukiwanie dalszych spadkobierców leży w obowiązku Państwa. Majątek w takiej sytuacji może przypaść dzieciom małżonka np. z poprzedniego małżeństwa, których oboje rodziców nie żyje. Tak ustanowiona regulacja, ma rozwiązać sytuację, w nie ma osoby do dziedziczenia spadku. Jest także przykładem starań o pozostawienie majątku w rodzinie. Nawet tej niepołączonej więzami krwi. Chodzi przede wszystkim o bezpieczeństwo bytowe sieroty.

Sytuacja, w której spadek przypada skarbowi państwa

Są także sytuacje, gdzie po wielomiesięcznych poszukiwaniach spadkobierców nie znalazł się nikt. W momencie braku małżonka spadkodawcy, jego dzieci i krewnych wymienionych w ustawie, spadek przechodzi na własność gminy. W takim przypadku dziedziczenia ustawowego spadek przejmuje gmina, w której było ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Co jeśli nie uda się ustalić ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy?

Jeżeli dojdzie do sytuacji, gdzie niemożliwe jest ustalenie ostatniego miejsca pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, całość majątku przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy (art. 935 kodeksu cywilnego).

Co z długami?

Polskie prawo mieści w sobie szereg prawa i obowiązków rozpoczynających się wraz z momentem otwarcia spadku. Jak wiadomo, w masę spadkową nie muszą wchodzić jedynie wartościowe elementy majątku, ale także zobowiązania, które nie zostały uregulowane za życia i nie należą do zobowiązań o charakterze osobistym.

Nie ma co panikować, ponieważ nie wszystkie długi osoby zmarłej przechodzą w momencie podjęcia spadku. Jak już zostało wspomniane, osobiste zobowiązania (podatki, kary finansowe grzywny) zmarłego nie są dziedziczone i zostają anulowane w momencie śmierci danej osoby.

Przejęcie potencjalnych długów następuje nie w chwili otwarcia spadku, ale jego faktycznego przejęcia. Każdy spadkobierca ma zgodnie z obowiązującymi przepisami 6 miesięcy, od momentu dowiedzenia się o spadku, na decyzję o nabyciu bądź odrzuceniu spadku. W przypadku odrzucenia nie dochodzi do dziedziczenia i przejęcia korzyści jak i długów zmarłego.

Po tym terminie, gdy nie zostanie złożone pisemne oświadczenie, spadek z mocy prawa zostaje nabyty przez spadkobierców. Warto wiedzieć, że długi spadkowe są ograniczone do wysokości czynnego spadku, czyli do kwoty, jaką jest warty majątek.

Przeczytaj więcej o dziedziczeniu długów: https://adwokat-wielgus.pl/blog/dziedziczenie-dlugow-jak-uniknac

Podsumowanie

Dziedziczenie ustawowe to najczęstszy sposób dziedziczenia w naszym kraju. Warto znać jakie zasady dziedziczenia ustawowego obowiązują i kto może dziedziczyć. Wszystkie sposoby dziedziczenia wynikają wprost z ustawy o dziedziczeniu ustawowym. W przebrnięciu przez masę spadkową i zrozumieniu przepisów prawa z pewnością pomoże doświadczony adwokat.