Wydziedziczenie — co to jest, jak przebiega

18.03.2022

Życie pisze różne historie i czasem może zdarzyć się, że nasi najbliżsi sprawią nam ogromny życiowy zawód. Może wpłynąć to na chęć pozbawienia ich dziedziczenia naszego majątku. Prawo spadkowe dopuszcza taką możliwość. Sprawdź, czym jest wydziedziczenie i w jaki sposób można je uzyskać.

Czym jest wydziedziczenie?

Wiele osób uważa, że wydziedziczenie polega po prostu na pominięciu danego członka rodziny w sporządzonym testamencie. Nie jest to jednak prawda. Pomimo nieujęcia w ostatniej woli spadkodawcy, według prawa spadkowego, jego najbliżsi krewni wciąż są uprawnieni do otrzymania zachowku. Przykładowo mówiąc, nawet jeśli wolą zmarłego było przekazanie majątku tylko jednemu z dzieci, pozostałe mają prawo ustawowe wystąpienia o przyznanie pewnej jego części. Dlatego ci, którzy z jakiejkolwiek przyczyny nie chcą, aby dany krewny (dziecko, małżonek, rodzic) odziedziczył po jego śmierci dobra, muszą postarać się o prawne wydziedziczenie, czyli zupełne pozbawienie praw do spadku.

Zapisu o wydziedziczeniu dokonuje się tylko podczas sporządzania testamentu w obecności notariusza lub świadków. Aby było ono respektowane, konieczne będzie podanie przyczyny wydziedziczenia, które ramowo określone są w kodeksie cywilnym, a dokładnie w artykule 1008.

Warto zaznaczyć, że skutki wydziedziczenia nie dotyczą tylko osoby określonej w testamencie, ale także wszystkich innych osób uprawnionych do spadku po osobie wydziedziczanej.

Wydziedziczenie — nie tylko dla uchylających się od obowiązków rodzinnych

Wydziedziczyć można krewnych, którzy względem spadkodawcy dopuścili się zaniedbań czy złego traktowania. Prawo mówi tutaj o osobie, która:

• "wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych."

Przyczyna wydziedziczenia zawsze musi być konkretnie podana i dokładnie opisana w ostatniej woli zmarłego. Ponadto powinna mieć ona charakter trwały. Przykładowo: "Moja córka od lat nie utrzymuje ze mną kontaktu i nie wspiera mnie finansowo".

Czym jest, a czym nie jest "postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego"

Pierwsza z przesłanek wydziedziczenia może nastręczyć pewnych wątpliwości, zwłaszcza że owe "zasady współżycia społecznego" nie są nigdzie dokładnie określone. Najprościej jednak można je wytłumaczyć, jako ogólnie przyjęte standardy moralne w danym społeczeństwie. Spadkodawca może więc wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeśli wystąpiło u niego:

• niemoralne prowadzenie się (np. prostytucja, pijaństwo lub narkomania),
• skłonności do znęcania się fizycznego lub psychicznego,
• wszczynanie ciągłych awantur,
• traktowanie spadkodawcy bez należnego szacunku (zapis dotyczący rażącej obrazy czci),
• zdrady fizyczne (w przypadku małżonków),
• popełnienie przestępstwa (zabójstwo, molestowanie, gwałt, oszustwo itp.),
• wyrzucenie spadkodawcy z domu,
• prowadzenie nieuczciwej działalności,
• rażące zaniedbywanie lub niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem dzieci, współmałżonka lub rodzica,
• zupełne zerwanie kontaktów rodzinnych.

Natomiast przesłanki wydziedziczenia nie obejmują sytuacji, w których spadkobierca nie spełnił oczekiwań spadkodawcy dotyczących jego sposobu życia (np. fakt uzyskania wykształcenia średniego zamiast wymaganego wyższego, czy ślub z osobą niezaakceptowaną przez rodzica nie stanowi zachowania sprzecznego z zasadami współżycia społecznego). Zatem wydziedziczenie nie może nastąpić z byle powodu.

Jak przebiega proces wydziedziczenia względem spadkodawcy?

Jak już było to wspomniane wyżej, wydziedziczenia spadkodawca dokonuje poprzez umieszczenie w testamencie dokładnego zapisu o pozbawieniu danej osoby praw do dziedziczenia zachowku oraz uzasadnienia, dlaczego ono nastąpiło. Przyczyna takiego stanu rzeczy musi istnieć w chwili sporządzenia testamentu bądź być następstwem wydarzenia z przeszłości (przykładowo popełnienie przestępstwa).

Wydziedziczenia warto dokonać z pomocą notariusza, który właściwie zadba o uzasadnienie decyzji i jej późniejsze respektowanie po śmierci spadkodawcy. Testament spisany bez obecności prawnika może zostać podważony w sądzie, a wraz z nim ostatnia wola spadkodawcy.

Czy można podważyć wydziedziczenie z woli spadkodawcy?

Wydziedziczenie jest możliwe tylko w sytuacjach, w których spadkobierca dopuścił się jednego z wymienionych w ustawie przewinień względem spadkodawcy. Ponadto musi to być wyraźną wolą samego spadkodawcy. Co jednak w sytuacji, kiedy wydziedziczenie nastąpiło niesprawiedliwie? Czy jest możliwość ponownego uzyskania prawa do zachowku?

Sytuacje, w których można obalić zapis o wydziedziczeniu

Jak się okazuje, prawo dopuszcza możliwość unieważnienia pozbawienia prawa do zachowku. Wymaga to jednak skomplikowanych czynności prawnych, na kierunkowanych na dokładne sprawdzenie okoliczności powstawania zapisów testamentu i czy nie były one np. pod naciskiem osób trzecich.

Pierwszy sposób na cofnięcie wydziedziczenia to obalenie lub podważenie testamentu. Jest to możliwe w przypadku, jeśli:

• testament nie został sporządzony własnoręcznie przez spadkodawcę lub z pomocą notariusza, a np. został wydrukowany i jedynie podpisany przez zainteresowanego (w przypadku pisma własnoręcznego jest to trudniejsze i wymaga m.in. opinii biegłego grafologa),
• sporządzenie treści testamentu nastąpiło pod wpływem groźby, przymusu lub wprowadzenia w błąd,
• testament został napisany w stanie nieświadomości lub wyłączającym powzięcie subiektywnej woli.

Kolejnym sposobem na to, aby cofnąć wydziedziczenie, jest udowodnienie pojednania pomiędzy zmarłym a osobą wydziedziczoną. Jeśli nastąpiło wybaczenie z dostatecznym rozeznaniem, istnieje spore prawdopodobieństwo ponownego uzyskania prawa do zachowku.

Czasami może się zdarzyć, że wydziedziczenie nastąpiło poprzez podanie przyczyn całkowicie lub częściowo niezgodnych z faktycznym stanem rzeczy (np. spadkobierca nie wypełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, ponieważ ten źle go traktował bądź wcale nie prowadził nagannego trybu życia). W takiej sytuacji również jest możliwość podważenia — wystarczy udowodnić z pomocą świadków, że stawiane zarzuty są nieprawdziwe.

Wydziedziczenie — krótkie podsumowanie

1. Właściciel majątku może pozbawić spadkobierców ustawowych prawa do jego otrzymania tylko poprzez jedną z instytucji prawa spadkowego zwaną wydziedziczeniem.
2. Wydziedziczyć dziecko, małżonka lub rodzica można tylko w przypadku, jeśli wbrew woli spadkodawcy postępuje on w sposób naganny, zaniedbując obowiązki rodzinne (zachowanie spadkobiercy musi naruszać przyjęte normy moralne i postępować w sposób sprzeczny z zasadami współżycia),
3. Wydziedziczenie wymaga zachowania formy testamentowej.
4. Spadkodawca dokładnie uzasadnia wydziedziczenie, kierując się przesłankami, które ramowo określa kodeks cywilny.
5. Skuteczne wydziedziczenie pozbawia określoną osobę prawa do ubiegania się o zachowek.
6. Wydziedziczenie można cofnąć poprzez podważenie testamentu, udowodnienie nieprawdziwości zarzutów lub wykazanie, że nastąpiło pojednanie spadkodawcy z osobą wydziedziczoną.