Ustalenie ojcostwa - co należy wiedzieć?

07.02.2022

Według polskiego prawa domniemanym ojcem dziecka jest mąż matki dziecka. Zasada ta obowiązuje od chwili zawarcia małżeństwa, jednak ustępuje, gdy dziecko urodziło się 300 dni po rozwodzie rodziców, po orzeczeniu separacji, lub po unieważnieniu małżeństwa. Ojcostwo ustala się zwykle w przypadku, gdy pojawiają się wątpliwości co do tego kto jest ojcem dziecka. Na czym polega ustalenie ojcostwa, jak wygląda proces sądowy i jakie dokumenty są niezbędne w sprawie?

Na czym polega ustalenie ojcostwa?

Prawo mówi, że cyt. Ojcem prawnym jest mąż matki, jeśli dziecko urodziło się z tego związku w odpowiednim czasie, określonym art. 62 k.r.o., lub mężczyzna, który dziecko uznał albo, którego ojcostwo zostało ustalone w wyroku sądowym.

Zgodnie z art. 62 k.r.o, dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa, lub przed upływem trzystu dni od jego ustania, lub unieważnienia, pochodzi od męża matki. Domniemanie pochodzenia dziecka może zostać obalone na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Za prawnego ojca dziecka uważa się także mężczyznę, który uzna dziecko, lub który nim został na mocy orzeczenia sądu.

W momencie gdy tożsamość ojca dziecka budzi wątpliwości, istnieją prawne wyjścia umożliwiające dochodzenie tego, kto jest biologicznym ojcem potomka. Ojcostwo można ustalić na dwa sposoby: poprzez uznanie ojcostwa i sądowe ustalenie ojcostwa. Takie czynności zwykle wykonywane są, aby rodzic mógł dochodzić alimentów, lub w momencie ubiegania się o uzyskanie władzy rodzicielskiej.

Uznanie ojcostwa

Procedurę uznania ojcostwa przeprowadza się w przypadku dziecka poczętego w związku pozamałżeńskim. Wówczas ojciec oświadcza, że chce uznać ojcostwo, a matka dziecka musi potwierdzić wersję mężczyzny. Uznania ojcostwa dokonuje się przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, sądem opiekuńczym, a za granicą przed polskim konsulem lub osobą uprawnioną do pełnienia funkcji konsula.

Uznanie dziecka poczętego i małoletniego przez ojca wymaga zgody matki potomka. Uznanie ojcostwa przy dziecku pełnoletnim wymaga jego zgody. Aby oświadczenie przyniosło skutek, dziecko nie może być wcześniej uznane przez innego mężczyznę. Co więcej, jeśli dziecko urodziło się w małżeństwie, a domniemany ojciec dziecka nie jest małżonkiem matki, wówczas musi on przedstawić prawomocny wyrok sądowy mówiący o zaprzeczeniu ojcostwa męża matki.

Po złożeniu oświadczeń przez rodziców, kierownik urzędu stanu cywilnego lub inna uprawniona do tego osoba sporządzają protokół, który potwierdza uznanie ojcostwa.

Sądowe ustalenie ojcostwa

Sądowe ustalenie ojcostwa domniemanego ojca dziecka zachodzi w momencie, gdy np. matka twierdzi, że mężczyzna jest biologicznym ojcem, a ten się tego wypiera (lub na odwrót). Nie ma możliwości sądowego ustalenia ojcostwa przed narodzinami dziecka, lub w sytuacji, gdy dziecko urodziło się nieżywe.

Sprawę rozpoczyna wytoczenie powództwa o ustalenie ojcostwa. Wówczas rodzic przedstawia do wydziału rodzinnego właściwego sądu rejonowego pozew, w którym zaznacza, że domniemanym ojcem dziecka jest osoba o danym imieniu i nazwisku. W pozwie można dodatkowo zażądać alimentów na dziecko, a także zwrotu kosztów utrzymania dziecka w okresie okołoporodowym.

Powództwo o ustalenie ojcostwa nie jest ograniczone terminem, ale rodzice dziecka mogą wystąpić z pozwem o rozstrzygnięcie sprawy do czasu osiągnięcia przez dziecko 18 lat. Z tytułu wytoczenia powództwa pozwany zobligowany jest do odpowiedzi na dokument, po czym wyznaczany jest termin rozprawy.

Co ważne, do sądowego ustalenia ojcostwa może dojść po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności tylko w momencie, gdy z powództwem wystąpi samo dziecko lub prokurator. Ani matka, ani domniemany ojciec dziecka nie mogą złożyć do sądu powództwa w imieniu pełnoletniego potomka.

Warto wspomnieć, że proces może zostać wytoczony nawet przez osobę, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej. Jeśli nie posiada ona zdolności do czynności prawnych, wówczas powództwo może być wytoczone przez przedstawiciela ustawowego. W przypadku, gdy chodzi o dobro dziecka, zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego, lub w sytuacji śmierci dziecka pełnoletniego, ustalenia ojcostwa może żądać prokurator.

Podsumowując, powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko ojcu może wytoczyć dziecko lub jego matka. W sytuacji, gdy ojciec nie żyje, wówczas wytacza się powództwo przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Domniemany ojciec może zaś wytoczyć powództwo przeciwko dziecku i matce dziecka, a gdy ta nie żyje - tylko przeciwko dziecku.

Gdzie można ubiegać się o potwierdzenie ojcostwa biologicznego?

Najrzetelniejszym dowodem, który może zostać przedstawiony przed sądem, są badania DNA, które zwykle wykonywane są w Instytucie Genetyki Sądowej. Można je wykonać prywatnie lub na zlecenie sądu.

Jakie dokumenty są niezbędne do sądowego ustalenia ojcostwa?

W przypadku sądowego ustalania ojcostwa poza wnioskiem o ustalenie ojcostwa należy złożyć także skrócony odpis aktu urodzenia dziecka i wszelkie zebrane dotychczas dowody potwierdzające powiązanie z ojcostwem biologicznym.

Wyrok o ustalenie ojcostwa

Po ogłoszeniu wyroku biologicznemu ojcu zostają przyznane prawa rodzicielskie, a co za tym idzie - obowiązki wobec dziecka. Potomek po nim dziedziczy i nabywa prawa do ubiegania się o alimenty. Ponadto może zostać ustalone miejsce pobytu dziecka, a sąd nada mu nazwisko. Może to być nazwisko matki lub ojca, a gdy jest to kwestią sporną, wówczas dziecku przydzielane są nazwiska obojga rodziców. Po ukończeniu przez dziecko 13 lat będzie potrzebna od niego zgoda na zmianę lub modyfikację nazwiska.

Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa - o co chodzi?

Zgodnie z art. 78 k.r.o. o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa (unieważnienie uznania) może ubiegać się uznany ojciec, który w momencie składania oświadczenia działał pod wpływem środków odurzających, popełnił błąd w czasie składania oświadczenia, lub działał w wyniku podstępu, czy groźby. Wówczas unieważnienia można dokonać w terminie do roku od uznania ojcostwa. Do innej sytuacji dochodzi w momencie zaprzeczenia ojcostwa, które zostało z góry przyznane niebiologicznemu ojcu.

Zaprzeczenie ojcostwa

Do zaprzeczenia ojcostwa może dojść w momencie, gdy biologicznym ojcem dziecka jest inna osoba niż ta ustalona w domniemaniu ojcostwa. Przykładowo, jeśli żona urodzi dziecko w czasie trwania związku małżeńskiego albo do 300 dni po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego (a dziecko nie będzie owocem małżeństwa), to zgodnie z polskim prawem ojcem dziecka jest mąż matki bądź były mąż matki. Wówczas biologiczny ojciec nie posiada żadnych praw w stosunku do dziecka, ani obowiązków wobec niego.

Aby biologiczny ojciec został uznany za ojca dziecka, należy wszcząć postępowanie w przedmiocie zaprzeczenia ojcostwa męża matki. Powództwo może zostać wniesione przez matkę lub jej męża (obecnego albo byłego).

Według prawa, powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może zostać wniesione przez matkę do 6 miesięcy po urodzeniu dziecka, a przez ustalonego ojca do 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o narodzinach. Po upływie terminu żaden z rodziców nie może wnieść wniosku i dochodzić samodzielnie na drodze sądowej zaprzeczenia ojcostwa. Wówczas powództwo może wytoczyć tylko prokurator.

Podsumowanie

Choć droga do ustalenia ojcostwa może wydawać się skomplikowana, warto dociekać swoich praw i się nie zniechęcać. W praktyce najtrudniejszym momentem dla rodzica lub dziecka może być składanie pozwu o ustalenie ojcostwa do sądu, jednak przy pomocy doświadczonego prawnika nie powinno sprawić to większego kłopotu.