Podział majątku po rozwodzie
07.10.2019Nie ulega wątpliwości, że rozwód to jeden z najtrudniejszych momentów w życiu, z którym przychodzi się zmierzyć niektórym z nas. Statystyki GUS wykazały, iż na wokandy polskich sądów w 2014 roku trafiło 65 tysięcy pozwów o rozwód, w tym jedna czwarta przypadków dotyczyła wydania orzeczenia o winie. W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym znajdziemy zapewnienie, iż każdemu z małżonków przysługuje prawo do żądania rozwiązania małżeństwa, jeśli nastąpił trwały oraz zupełny rozpad pożycia. Akty prawne regulują, iż z dniem orzeczenia rozwodu pomiędzy byłymi już małżonkami ustaje wspólność ustawowa, mająca swój początek z chwilą zawarcia małżeństwa. Od tego momentu obie strony mają równe udziały w dotąd wspólnym majątku, chyba, że para przed zawarciem związku małżeńskiego przyjęła ustrój rozdzielności majątkowej. Zastanawiasz się, jak wygląda podział majątku po rozwodzie? Od czego zacząć temat podziału majątku wspólnego? Przeczytaj artykuł i dowiedz się niezbędnych informacji o ustaniu wspólności małżeńskiej na skutek rozwodu.
Wspólność majątkowa a majątek osobisty
Decyzja o zakończeniu małżeństwa i wynikającym z tego rozwodzie bywa trudna. Szczególnie, gdy jego owocem są dzieci, a małżonkowie zgromadzili pokaźny majątek wspólny. Wówczas, para dochodzi do wniosku, iż rozwód to męcząca droga, a sprawy sądowe nierzadko potrafią ciągnąć się latami. Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, w momencie zawarcia związku małżeńskiego następuje tzw. wspólność ustawowa małżeńska. Oznacza to, że od tej chwili obie strony razem odpowiadają za finanse, gromadzą razem majątek czy utrzymują gospodarstwo domowe. Bez znaczenia jest w tej sytuacji fakt, jeśli jedno z małżonków nie podjęło pracy, bowiem co do zasady wszystko, co zarabia jedna osoba wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
Do wspólnoty majątkowej nie wlicza się majątku osobistego małżonka. W uproszczeniu, do majątku osobistego należą wszelkie dobra i wartości, jakie małżonek posiadał przed zawarciem związku małżeńskiego. Zaliczają się do nich między innymi: rzeczy nabyte w stanie kawalerskim/panieńskim, dobra dziedziczone otrzymane w formie darowizny, przedmioty osobiste (np. ubrania), środki uzyskane jako odszkodowanie ciała; wypłacane jako zadośćuczynienie za krzywdę, nagrody za prywatne osiągnięcia czy środki z praw autorskich i pokrewnych. Przywłaszczenie sobie ruchomości z majątku małżonka zgromadzonego przed czasem trwania wspólności jest wykroczeniem, które reguluje prawo karne.
Nadrzędnym problemem przy podziale majątku wspólnego i osobistego jest ustalenie, co tak naprawdę wchodzi w skład każdego z nich. W tych przypadkach bardzo rzadko dochodzi do wiadomych rozstrzygnięć. Po zakończeniu małżeństwa trudno jest jednoznacznie stwierdzić, kto przyczynił się w większym stopniu do np. kupna samochodu czy nieruchomości, a mowa jest najczęściej o majątku wspólnym.
Rozwód a podział majątku
Wbrew powszechnej opinii, podział majątku wspólnego małżonków wcale nie musi odbywać się drogą sądową. Rozwodzący się mają możliwość dobrowolneie ustalić w określonej kwestii na przykład poprzez skorzystanie z możliwości mediacji o przedstawienia swoich żądań. Takie rozwiązanie jest niewątpliwie jednym z najkorzystniejszych, bowiem odpadają koszty sądowe, a ponadto temat podziału majątku po rozwodzie odbywa się znacznie szybciej. Nie bez znaczenia jest także fakt, że odlicza się pokrycie kosztów biegłego, którego powołanie w przypadku sądu jest niezbędne do przeprowadzenia postępowania. Na polubowny podział majątku można zdecydować się w dowolnym momencie przed ogłoszeniem rozwodu, najlepiej w trakcie separacji. Następnie notariusz sporządza rozdzielność majątkową w formie aktu notarialnego oraz umowę podziału majątku. W przypadku, gdy małżonkowie nie potrafią się porozumieć, sprawa musi trafić do sądu. Jednak trzeba się przygotować na długą procedurę, ponieważ sąd musi wydać osąd na podstawie precyzyjnych wyliczeń nakładów, w tym powołać biegłych, co również zajmuje dużo czasu. Ważne może okazać się również wynajęcie adwokata. Warto zaznaczyć, że podział majątku dotyczy tylko i wyłącznie aktywów, lecz nie długów. Tak więc, sąd pod uwagę nie weźmie kredytu hipotecznego ustanowionego na wspólnej nieruchomości. Należy wiedzieć, iż sąd nie zawsze dokona podziału majątku po równo. Istnieje możliwość również nierównego podziału, ale takie orzeczenia są raczej rzadkością.
Podział nieruchomości
Najbardziej wartościowym elementem majątku rozwodzących się małżonków jest nieruchomość. W momencie, gdy zapadła już ostateczna decyzja o rozwodzie, mieszkanie staje się głównym punktem odniesienia. O ile dom jest efektem dorobku wspólnego w trakcie trwania małżeństwa, jedynym dopuszczalnym sposobem jest jego podział, chyba, że jedna ze stron zrzeknie się prawa własności i należna jej część przypadnie na rzecz małżonka. Niemniej jednak zdarza się to bardzo rzadko. Najprostsza sytuacja następuje wtedy, kiedy do czynienia mamy z majątkiem własnościowym należącym do pary, która nabyła je w czasie trwania małżeństwa. Wówczas mieszkanie można sprzedać, i podzielić pieniądze równo między obydwojgiem osób. Jeśli zaś jedno z małżonków chce pozostać w mieszkaniu, musi spłacić drugiego. Osoba, która opuszcza mieszkanie po rozwiązaniu małżeństwa ma prawo do spłaty swojej części wkładu mieszkaniowego. Inną opcją jest wynajem wspólnego mieszkania i dzielenie się zyskami z czynszu. Warto wspomnieć, iż prawo do udziału we wspólnym majątku nie ulega przedawnieniu. Oznacza to, że o podział majątku można wystąpić nawet kilka lat po rozwodzie.
Jak uniknąć podziału majątku po rozwodzie?
Niewątpliwie, umowa o rozdzielności majątkowej zawarta przed ślubem jest skuteczną formą zabezpieczenia przed podziałem majątku. Dokument ten, w dużym uproszczeniu ma charakter majątkowy i całkowicie zaprzecza wspólności majątkowej. Umowę taką potocznie zwaną intercyzą można zawrzeć na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest podpisanie umowy przedmałżeńskiej, a drugim umowa zawarta w czasie trwania związku małżeńskiego. W ramach umowy o rozdzielności, małżonkowie mogą zdecydować się na jedną z czterech rodzajów tzw. ustroju majątkowego: rozszerzenie wspólności majątkowej, ograniczenie wspólności majątkowej, ustanowienie rozdzielności majątkowej lub ustanowienie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Należy zaznaczyć, iż najbardziej restrykcyjną z umów jest ta wprowadzająca rozdzielność majątkową, co jest równoznaczne z tym, że pomiędzy małżonkami nijednemu ani drugiemu z małżonków nie przypada dorobek wspólny. Zatem, każda ze stron posiada wyłącznie majątek osobisty. Rzecz jasna, aby móc zawrzeć taki dokument, obie strony muszą wykazywać chęć zainteresowania i zgody na jego podpis. Intercyza w pełni zabezpiecza interesy osób chcące wstąpić w związek małżeński bądź będących już w takich związkach. Bardzo istotny jest też fakt, iż wspólność majątkowa ma ograniczony zakres. W skład wspólnego majątku nie mogą wejść przedmioty nabyte drogą dziedziczenia, zapisu czy darowizny. Jeśli nie intercyza, to co? W przypadku, kiedy małżeństwo nie sporządziło intercyzy, a dojdzie do rozwodu, sposobu podziału majątków należy oczekiwać od samych zainteresowanych. Może on odbyć się w sposób polubowny lub za pośrednictwem mediatora, gdzie strony porozumiewają się między sobą, w jaki sposób chcą podzielić majątek. Jeśli przedmiotem podziału jest nieruchomość, konieczne będzie sporządzenie umowy notarialnej, zaś w innych przypadkach wystarczy umowa oparta na zasadach ustalonych przez strony.
Sprawa o podział majątku - ile trwa?
Dla małżonków, który proces rozwodowy mają już za sobą, istotną kwestią jest czas trwania procesu o podział majątku. W wypadku podziału polubownego, sprawa wymaga jedynie kilku spotkań oraz w uzasadnionych przypadkach - jednej wizyty w biurze notarialnym, by dokonać niezbędnych formalności. Okres dochodzenia może zostać wydłużony, jeśli sprawa wymaga zatrudnienia rzeczoznawcy, w celach wyceny np. działki, nieruchomości czy wspólnej firmy. Zazwyczaj trwa to od kilku do kilkunastu dni. Do tego należy dodać terminy przygotowania dokumentów notarialnych oraz poboczne formalności, które należy załatwić w urzędzie. W oparciu o doświadczenia, sprawy sądowe mogą trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat. Jej długość zależy od wielu czynników. Między innymi zalicza się do nich stopień skomplikowania. Nie mniej ważna jest chęć porozumienia małżonków. Ze względu na liczne wątpliwości, jakie mogą pojawić się na drodze sądowej, instytucja ma prawo odraczać postępowanie na kilka miesięcy w celu dopełnienia formalności czy kompletowania dokumentacji procesowej. Czynnikiem determinującym długość postępowania są także dodatkowe roszczenia i zarzuty, służące wyłącznie sprawiedliwemu podziałowi dóbr.
Kto opłaca sprawę?
Podział majątku wspólnego możemy dokonać umownie, u notariusza bądź w sądzie. Koszty uzależnione są w głównej mierze od tego, czy oboje jesteśmy zgodni co do sposobu podziału wspólności, taksy notarialnej i pokrycia kosztów adwokata lub radcy prawnego. Sąd w toku postępowania rozwodowego może dokonać podziału majątku wspólnego. Po rozwodzie obie strony mają prawo żądać wniosku o podział. Taki wniosek podlega opłacie w wysokości 1000 zł. W sytuacji, kiedy małżonkowie przedstawią zgodne treści podziału, wówczas ta wartość zmniejsza się do 300 zł. Za wniosek zgodny uważany jest tylko i wyłącznie taki dokument, w którym strony osiągnęły porozumienie we wszystkich możliwych kwestiach. Dodatkowo, w postępowaniach o podział majątku po rozwodzie często mamy do czynienia z problemem zniesienia współwłasności, co wiąże się z powołaniem biegłego, a to kolejne koszty. W przypadku, gdy dochodzi do fizycznego podziału nieruchomości, konieczny będzie udział geodety lub biegłego ds. budownictwa. Jeśli w grę wchodzić będzie spłata jednego z małżonków, niezbędne okażą się opinie rzeczoznawcy majątkowego. Koszty jednej opinii biegłego w danej sprawie mogą wynosić od 2 do 3 tys. złotych. Być może, w danym postępowaniu wystarczy jedna opinia, jednak nie da się wykluczyć, że może być potrzebnych ich więcej. Ponadto, sąd może obciążyć kosztami pozyskania zaświadczeń z banku o stanie kont bankowych, jak również innej korespondencji urzędowej mającej związek ze sprawą.
Koszty sądowe dotyczą każdego z małżonków i ponoszą je obie strony w równym zakresie. Pierwszą opłatę, związaną ze złożeniem wniosku, powinien pokryć wnioskodawca. Podlega ona całkowitemu rozliczeniu w końcowej fazie postępowania rozwodowego. Druga strona, czyli współmałżonek, zgodnie z prawem powinien zwrócić wnioskodawcy połowę tej opłaty w orzeczeniu końcowym. Pozostałe opłaty pokrywane są w większości przypadków z tzw. zaliczek, do których na bieżąco zobowiązuje sąd. Z kolei gdyby jakiekolwiek koszty nie zostały pokryte z zaliczek, wówczas instytucja może obarczyć nimi zarówno rozwodzącego się męża, jak i żonę. Warto mieć na uwadze, że jeśli któraś z osób nie jest w stanie pokryć kosztów sądowych, może zwrócić się o zwolnienie z opłat. Należy wypełnić stosowny wniosek i dołączyć do niego zaświadczenie o aktualnej sytuacji finansowej. Aby był skuteczny, musi z niego jasno wynikać, iż strona rzeczywiście nie jest w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie, jak i swojej rodziny.
Podsumowanie
Już w momencie zawarcia związku małżeńskiego, o ile nie został on poprzedzony intercyzą, powstaje wspólność majątkowa. Oznacza to, że wszelkiego rodzaju dobra materialne, w postaci zarobków, oszczędności, nabytych ruchomości i nieruchomości oraz innych dochodów staje się od tego momentu własnością obydwojga. Sprawa ta szczególnego znaczenia nabiera w przypadku rozwodu. Wtedy dokładny podział majątku po rozwodzie może okazać się nie lada wyzwaniem. Rozdzielność majątku małżonków może być przeprowadzona polubownie lub drogą postępowania sądowego. Istnieje także możliwość zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Niezależnie od tego, na jaki rodzaj rozdzielności majątku się zdecydujemy, warto skorzystać z porad profesjonalistów, którzy bezstronnie ocenią, jakie rozwiązanie będzie dla nas najlepsze. Fachowa pomoc prawna w kwestii podziału majątku wspólnego jest niezastąpiona.