Oświadczenie woli - czym jest?

24.03.2023

Oświadczenie woli jest przejawem woli ludzkiej zmierzającej do wywołania skutku prawnego. Mówiąc wprost, oświadczeniem woli nazywamy wyrażenie swojej decyzji, co wiąże się z konsekwencjami prawnymi. Oświadczenie może zostać złożone w różnych formach, m.in. ustnej i pisemnej. Co o oświadczeniu woli mówią przepisy prawne, jakie są przykłady oświadczenia woli i czym skutkuje taka deklaracja? Kto może złożyć oświadczenie woli i co uznawane jest za nieprawidłowość przy składaniu oświadczenia? Czytaj dalej, jeśli chcesz poznać więcej informacji na temat oświadczenia woli!

Co to jest oświadczenie woli?

Definicja oświadczenia woli widnieje w art. 60 Kodeksu Cywilnego. Czytamy tam: Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Mówiąc najprościej, składając oświadczenie woli, składa się wolę wywołania skutku prawnego. Osoba deklarująca swoje stanowisko powinna zdawać sobie sprawę z tego, że wypowiedziane lub napisane przez nią słowa mogą spowodować zmianę, powstanie lub ustanie stosunku prawnego.

Biorąc pod uwagę brzmienie przepisów prawnych, można powiedzieć, że oświadczeniem woli jest po prostu uzewnętrznienie tego, czego chcemy. Jednocześnie należy podkreślić, że mowa tu o woli wywołania pewnych skutków w związku ze sprawami regulowanymi określonymi przepisami prawa.

Ustawodawca podkreślił, że wola powinna zostać ujawniona w sposób dostateczny. Oznacza to, że dane zachowanie powinno być łatwe do zinterpretowania, a jego interpretacja powinna być zgodna z zamiarami osoby składającej oświadczenie. Jednocześnie podkreślono, że wola może zostać wyrażona także w postaci elektronicznej (np. poprzez wiadomość SMS).

Czasem jednak zdarza się, że występują problemy z właściwą interpretacją oświadczenia woli. Aby uniknąć nieprawidłowości, w art. 65 Kodeksu Cywilnego określono, że oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje, oraz że w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Co może być oświadczeniem woli?

Istnieją różne sposoby na wyrażenie swojej woli. Oświadczenie może zostać złożone ustnie, pisemnie, a także w formie aktu notarialnego. Formy pisemne mogą być zwykłe, poświadczone urzędowo lub poświadczone notarialnie. Ponadto oświadczenie woli można wyrazić w tzw. sposób dorozumiany, czyli bez poświadczania swoich słów w formalny sposób (np. gestem).

Przykładami oświadczenia woli są np. spisanie testamentu, zawarcie umowy sprzedaży, zawarcie umowy o pracę, czy choćby podpisanie dokumentu przez rodziców, w którym potwierdzają oni chęć zapisania dziecka do przedszkola. Oświadczeniem woli będą także deklaracje ustne, np. wyrażenie chęci przyjęcia nagrody za udział w konkursie, czy zgoda na prowadzenie pojazdu przez inną osobę.

Jakie są skutki złożenia oświadczenia woli?

Złożenie oświadczenia woli, jak wcześniej wspomniano, wiąże się z zaistnieniem, ustaniem lub zmianą pewnych skutków prawnych. Przykładowo, w przypadku umowy o pracę oświadczenie woli może wiązać się z zawieraniem umowy, jej końcem lub zmianą jej warunków.

Kto może złożyć oświadczenie woli?

Do składania oświadczeń woli niezbędne jest ukończenie 13 roku życia i posiadanie co najmniej ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych to nic innego jak prawo do samodzielnego i osobistego nabywania praw i zaciągania zobowiązań.

Jednocześnie w przypadku osób o ograniczonej zdolności prawnej (w wieku od 13 do 18 lat) lub w przypadku osób częściowo ubezwłasnowolnionych, do złożenia ważnego oświadczenia woli konieczna jest zgoda rodzica lub opiekuna prawnego. Gdy oświadczenie złoży osoba bez zdolności do czynności prawnych, deklaracja będzie nieważna.

Wady oświadczenia woli - o co chodzi?

Kodeks Cywilny definiuje wadę jako nieprawidłowość związaną ze składaniem oświadczenia woli. W zależności od rodzaju wady, oświadczenie woli może ulec nieważności względnej lub bezwzględnej. Nieważność względna wymaga określenia swego stanowiska na piśmie, które może zostać złożone poza sądem, ale musi zostać przekazane adresatowi.

W przypadku nieważności bezwzględnej nie ma konieczności podejmowania działań w celu uchylenia się od skutków prawnych, gdyż nieważność zachodzi z mocy prawa. Jakie wyróżniamy więc rodzaje wad przy składaniu oświadczenia woli i jakiej nieważności ulegają każde z nich?

Brak świadomości lub swobody składającego oświadczenie

Bezwzględnej nieważności ulega oświadczenie woli, które zostało złożone w sytuacji wyłączenia świadomego podejmowania decyzji lub w przypadku braku możliwości swobodnego wyrażenia woli. Brak świadomości lub swobody powstaje w momencie, gdy osoba składająca oświadczenie nie zdaje sobie sprawy ze skutków swojego postępowania lub ich nie rozumie. Ta wada zachodzi m.in. w przypadku osób uzależnionych od alkoholu czy zmagających się z chorobą psychiczną.

Pozorność

Wada pozorności również ulega nieważności bezwzględnej. Za pozorność uważa się sytuację, w której oświadczenie woli zostało złożone bez zamiaru dokonania czynności prawnej lub z zamiarem wywołania innego skutku niż określono w oświadczeniu. Przykładem wady pozorności jest zawarcie umowy o pracę z celowo niższą stawką, aby zmniejszyć wysokość płaconych przez pracodawcę podatków.

Błąd

Błędem określamy niewiedzę o rzeczywistym stanie rzeczy przy składaniu oświadczenia woli. Wada ta musi jednak dotyczyć tzw. błędu istotnego - to znaczy, że nie może on się wiązać z lekkomyślnością lub celowym działaniem. Przykładem błędu jest przyjęcie spadku ze względu na przeświadczenie, że spadkodawca nie posiadał długów mimo podjęcia starań ustalenia ich obecności. Błąd może ulec nieważności względnej, zatem do ustania czynności prawnych konieczne jest złożenie odpowiedniego oświadczenia.

Podstęp

Ten rodzaj wady zaliczany jest do kwalifikowanego błędu, gdyż w tej sytuacji druga strona czynności prawnej ma błędne przeświadczenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Osoba składająca oświadczenie ma wówczas pełną wiedzę na temat danej sytuacji, a jej celem jest wywołanie określonego skutku prawnego poprzez podstęp. Wada ta, podobnie jak błąd, może ulec nieważności względnej.

Groźba

Ta wada zachodzi w momencie, gdy dana osoba złożyła oświadczenie woli w sytuacji obawiania się o własne lub czyjeś bezpieczeństwo. Pod uwagę brane jest zarówno własne przeświadczenie, jak i obiektywne prawdopodobieństwo dopełnienia groźby. Ten rodzaj wady może ulec nieważności względnej.

Podsumowanie

Oświadczenie woli polega na wyrażeniu swoich chęci co do wywołania określonych skutków prawnych. Oświadczenie może zostać złożone w formie ustnej, pisemnej lub elektronicznej, z zachowaniem jasności dla adresata. Jednocześnie należy pamiętać, że wolę może wyrazić osoba posiadająca co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Warto również podkreślić, że oświadczenie woli powinno zostać złożone świadomie, swobodnie oraz bez przeszkód w postaci niewiedzy o rzeczywistym stanie rzeczy, podstępu czy groźby.