Co grozi za wykorzystanie wizerunku?

Wizerunek jest to dobro osobiste, które podlega konstytucyjnej ochronie godności ludzkiej. Dlatego każdy, kto zechce posłużyć się wizerunkiem danej osoby, musi najpierw uzyskać jej zgodę. Niekiedy jednak prawo dopuszcza możliwość wykorzystania wizerunku danych osób bez ich zezwolenia. Chcesz wiedzieć, czym jest wizerunek? Jakie przepisy prawne regulują rozpowszechnianie wizerunku? Co grozi za wykorzystanie wizerunku osoby bez jej zgody? Przeczytaj!

Czym jest wizerunek?

W ustawodawstwie polskim nie istnieje prawna definicja wizerunku. Wobec tego, czym jest wizerunek? Z pomocą przychodzi Słownik Języka Polskiego PWN, który definiuje wizerunek jako czyjąś podobiznę na rysunku, obrazie lub zdjęciu oraz „sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana”. Na wizerunek składają się więc poza anatomicznymi cechami tworzącymi wygląd danej jednostki również elementy dodatkowe takie jak naturalne cechy człowieka jego ubiór czy rekwizyty, pod warunkiem że są one dla tej osoby charakterystyczne.

Ochrona wizerunku w polskim prawie

Artykuł 23 kodeksu cywilnego wymienia wizerunek jako dobro osobiste, któremu należy się szczególna ochrona prawna. Również w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych znaleźć można pewne regulacje prawne, a konkretnie art. 81, który określa rozpowszechnianie wizerunku osoby na nim przedstawionej. Ponadto prawo prasowe zabrania publikować wizerunek osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe. Jednak z uwagi na ważny interes społeczny sąd może w określonych przypadkach wyrazić zgodę na publikację wizerunku danych osób.

Również kodeks karny penalizuje określone czynności związane z wizerunkiem osoby fizycznej. Artykuł 190 a § 2 stanowi „kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej, lub osobistej podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.” Z kolei art. 191 a § 1 pod groźbą kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 zabrania utrwalać lub rozpowszechniać wizerunek osoby nagiej, lub w trakcie czynności seksualnej bez jej zgody, lub przy użyciu przemocy, podstępu lub groźby bezprawnej.

Wizerunek a dane osobowe

W świetle przepisów Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych; dalej: RODO) wizerunek jest daną osobową, której rozpowszechnianie możliwe jest jedynie w przypadkach przewidzianych prawem. Ponadto osoby przetwarzające dane obciążone są licznymi obowiązkami informacyjnych z zakresu bezpieczeństwa danych.

Czy na wykorzystywanie wizerunku osoby powszechnie znanej potrzebna jest jej zgoda?

Na podstawie przepisów prawa autorskiego rozpowszechnienie wizerunku znanego aktora jest możliwe pod warunkiem uzyskania jego zgody. Od tej zasady są jednak wyjątki. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

• osoby, której zapłacono za to,
• osoby stanowiącej jedynie szczegół całości np. zgromadzenia lub krajobrazu,
• osoby, której wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych.

W sytuacji, gdy takiego zezwolenia brak, osobie, której autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, przysługują określone roszczenia względem osoby, która się tych czynów dopuściła. Art. 79 przewiduje następujący katalog roszczeń: zaniechania naruszania; usunięcia skutków naruszenia; naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia oraz wydanie uzyskanych korzyści.

Bezprawne wykorzystanie wizerunku

Zdrowie, wolność, nazwisko, wizerunek i inne dobra osobowe pozostają pod ochroną prawa cywilnego. Artykuł 24 kodeksu cywilnego stanowi, iż każdy, czyje dobra osobiste są zagrożone cudzym bezprawnym działaniem „może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne”. Jeżeli jednak dojdzie do złamania prawa, można domagać się od osoby, która dopuściła się naruszenia „usunięcia jego skutków, w szczególności, ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie”.

Ponadto przepisy dotyczące ochrony wizerunku umożliwiają staranie o zadośćuczynienie pieniężne lub „zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny”. Jeżeli wykorzystanie wizerunku osoby znajdującej się na nim wyrządziło szkody majątkowe, poszkodowany może żądać ich naprawienia na zasadach ogólnych.

Wykorzystanie wizerunku pracownika — czy wymaga zgody?

Z punktu widzenia ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozpowszechnienie wymaga zgody osoby, której wizerunek został utrwalony, chyba że wystąpiła jedna z przesłanek opisanych w art. 81 ww. ustawy. W związku z tym wizerunek pracownika może być rozpowszechniany przez pracodawcę, jeśli zatrudniony wyraził wcześniej zgodę lub jest np. osobą publiczną.

Ponadto kodeks pracy stanowi, że pracodawca może wymagać od osoby ubiegającej się o zatrudnienie podania danych osobowych (w tym wizerunku) „gdy jest to niezbędne do zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa”. Pracodawca może również w pewnych sytuacjach bez zgody pracowników założyć monitoring.

Co do zasady dane biometryczne mogą być przetwarzane tylko za zgodą zatrudnionego. Jednak gdy posługiwanie się takimi danymi jest wymagane w celu dostępu do pomieszczeń wymagających szczególnej ochrony, pracodawca może przetwarzać jego dane biometryczne bez zezwolenia pracownika.

Podsumowanie

Pracodawcy, pracownicy administracji publicznej czy też osoby, które na co dzień mają styczność z prawem prasowym, powinni znać przepisy dotyczące wykorzystywania i rozpowszechniania wizerunku. Niewiedza w tym zakresie może spowodować przykre konsekwencje prawne a niekiedy spowodować nałożenie wielomilionowych kar pieniężnych.