Alimenty na małżonka — wszystko, co musisz wiedzieć

26.07.2021

Alimentami nazywamy świadczenia, które zostały przyznane na rzecz dzieci, małżonka lub rodziców. Jeżeli tak orzekł sąd, strona ma obowiązek łożyć na utrzymanie uprawnionego. Czy alimenty przyznawane są na stałe? Kiedy jest możliwość ubiegać się o świadczenie i czy można żądać od drugiego małżonka płacenia alimentów jeszcze w trakcie trwania związku małżeńskiego? Sprawdź koniecznie!

Obowiązek alimentacyjny

Alimenty na małżonka przyznawane są gdy:

• winę za rozpad związku ponosi mąż lub żona (wówczas alimenty przyznaje się na rzecz osoby, która nie ponosi winy),
• małżonkowie są współwinni rozpadowi związku, ale jeden z nich znajduje się w niedostatku,
• Ani mąż, ani żona nie ponoszą winy za rozkład pożycia.

Małżonek rozwiedziony nie podlega automatycznie świadczeniu alimentacyjnemu w momencie rozwodu, o takie należy ubiegać się w sądzie. Warto również pamiętać, że o świadczenie można wystąpić tylko w szczególnych przypadkach.

Rozwód bez orzeczenia o winie — podstawowy obowiązek alimentacyjny

W momencie, gdy nastąpił rozwód bez orzekania o winie, alimentów domagać się może zarówno jedna jak i druga strona. Uprawniony do alimentów będzie mąż lub żona, która popadła w niedostatek, a możliwości finansowe pozwanego są wystarczające do orzeczenia obowiązku alimentacyjnego.

Strona może żądać od drugiego małżonka „dostarczania środków utrzymania, w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom” (art. 60 par. 1 k.r.o). Jednak w dużej mierze zależy to od możliwości zarobkowych i majątkowych pozwanego. Co więcej, nie oznacza to, iż mąż i żona muszą reprezentować taki sam poziom życia.

Warto natomiast pamiętać, że obowiązek alimentacyjny zasądzony na rzecz jednej ze stron jest przyznawany na okres pięciu lat. W uzasadnionych sytuacjach sąd może wydłużyć ten czas. Jednak istnieją też przypadki, w których jeden ze współmałżonków może płacić alimenty na rzecz drugiego przez dłuższy okres, np. po rozwodzie z jednostronnym orzeczeniem winy.

Rozwód z winy obu stron

Podobnie jak w przypadku rozwodu bez orzekania o winie, tutaj także małżonkowie podlegają podstawowemu obowiązkowi alimentacyjnemu. Aby można było dochodzić alimentów na małżonka, jeden z nich musi znajdować się w złym położeniu finansowym lub zdrowotnym/osobistym, które doprowadziło do niedostatku.

Żona lub mąż jest uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia — rozszerzony obowiązek alimentacyjny

Małżonek niewinny ma prawo żądać alimentów od żony/męża winnego rozpadu małżeństwa, niezależnie od tego, jaką ma obecnie sytuację materialną. Natomiast małżonek uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego nie ma prawa dochodzić obowiązku alimentacyjnego od byłego małżonka niezależnie od swojej sytuacji materialnej. Zapis taki znajdziemy w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym:

„Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku” (art. 60 par. 2 k.r.o.).

W niektórych przypadkach współmałżonek wyłącznie winny, może na rzecz uprawnionego do alimentów płacić znacznie dłużej, ponieważ ograniczony okres w tym przypadku nie obowiązuje.

Intercyza

Jeżeli w czasie trwania małżeństwa, strony ustanowiły rozdzielność majątkową (czyli tzw. intercyzę), nie wpływa ona na przyznanie alimentów.

Wstępowanie w nowy związek małżeński a alimenty

Jedną z przesłanek, dzięki której obowiązek alimentacyjny wygasa, jest ponowne wstąpienie w formalny związek małżeński byłego małżonka, który był uprawniony do pobierania alimentów. Dokładnie sytuację obrazuje art. 60 par. 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego:

„Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa. Jednakże gdy zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek ten wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd, na żądanie uprawnionego, przedłuży wymieniony termin pięcioletni” (art. 60 par. 3 k.r.o.).

Istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka i stan niedostatku

Stwierdzenie — które pozwala orzec, że małżonek, którego nie uznaje się za jedynego winnego rozpadu pożycia, znajduje się w niedostatku — jest podstawą do tego, iż może on żądać przyznania alimentów. Stan niedostatku jest różnie interpretowany, jednak ogólnie oznacza on, iż w niedostatku żyje osoba, która nie posiada żadnych środków utrzymania lub pozyskane środki nie wystarczają jej na zaspokojenie podstawowych, usprawiedliwionych potrzeb. To oznacza, iż małżonek wnoszący o alimenty nie jest w stanie zapewnić sobie normalnych warunków bytowych, które są niezbędne w jego wieku oraz stanie zdrowia.

Jeżeli została orzeczona wina tylko jednej ze stron, małżonek niewinny nie musi znajdować się w stanie niedostatku, wystarczy istotne pogorszenie sytuacji materialnej. Co to oznacza?

Jak orzekł Sąd Najwyższy, aby ocenić, czy występuje powyższa przesłanka, należy porównać sytuację bytową byłego małżonka, z sytuacją, w jakiej znajdowałby się, gdyby nie doszło do rozwodu. Takie postępowanie nie daje uprawnień do równej sytuacji materialnej małżonka niewinnego i winnego (równej stopy życiowej), jednak osoba niewinna ma prawo żyć na wystarczającym poziomie oraz ma prawo zaspokoić swoje usprawiedliwione potrzeby.

Możliwości zarobkowe i majątkowe a sytuacja obowiązku alimentacyjnego

Orzekając o wysokości alimentów, jakie zostaną przyznane na byłego małżonka, sąd musi wziąć pod uwagę wiele czynników, m.in. możliwości zarobkowe i majątkowe stron.

Osoba rozwiedziona, niebędąca winną lub wyłącznie winną zakończenia małżeństwa, która znajduje się w stanie niedostatku, może wnieść o przyznanie „środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom [...] oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego” (art. 60 par. 1 k.r.o.).

Warto zaznaczyć, iż przez możliwości zarobkowe rozumie się dochody, jakie małżonek zobowiązany mógłby uzyskać przy pełnym wykorzystaniu swoich możliwości. W takiej sytuacji dużą rolę odgrywa także posiadany majątek, np. w formie spadku. Sąd podczas orzekania o obowiązku alimentacyjnym, bierze pod uwagę wszystkie przesłanki, które określają sytuację majątkową i zarobkową osoby, która ponosi winę całościową lub częściową za rozpad związku. Przyznana wysokość alimentów będzie więc zależna od wielu indywidualnych czynników.

Alimenty podczas separacji?

Inne są skutki prawne separacji, a inne rozwodu. Po uzyskaniu wyroku rozwodowego małżeństwo zostaje trwale rozwiązane, a dzięki temu możemy prawnie zawrzeć nowy, formalny związek. Podczas ustanowienia separacji z kolei, może dojść do wydania orzeczenia o zniesieniu separacji, a dzięki temu jest ona całkowicie odwracalna. Separacja skutkuje m.in. powstaniem rozdzielności majątkowej, ustaleniem sposobu korzystania ze wspólnej przestrzeni, brakiem możliwości dziedziczenia oraz zachowku, a także określone zostają wówczas zobowiązania wynikające z opieki nad małoletnimi dziećmi.

Podobnie jak po wyroku rozwodowym, po orzeczeniu separacji także można starać się o alimenty. Zasady są takie same jak w przypadku zasądzenia alimentów od małżonka po rozwodzie. Separacja również może zostać orzeczona z wyłącznej winy jednego z małżonków, obojga z małżonków lub za porozumieniem stron, czyli bez orzekania o winie. To z kolei jest podstawą do domagania się alimentów.

Jeżeli nie zostanie wskazany jeden winny, (podobnie jak przy rozwodzie) o alimenty można się starać tylko wtedy, gdy małżonek znalazł się w niedostatku i nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb życiowych.

Natomiast jeśli jeden ze współmałżonków zostaje uznany za winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, nie przysługują mu alimenty, a sąd może go zobowiązać do płacenia świadczenia również wówczas, gdy ta druga osoba nie znajduje się w niedostatku. Małżonek niewinny może zażądać alimentów, gdy separacja przyczyniła się do pogorszenia jego sytuacji materialnej.

Warto pamiętać, że istnieje jeszcze tzw. obowiązek świadczenia wzajemnej pomocy pomiędzy osobami w separacji. Nie jest to pojęcie tożsame z obowiązkiem alimentacyjnym i należy je odróżnić, jednak pamiętajmy, iż mimo orzeczenia o separacji, małżeństwo ciągle trwa i partnerzy mają obowiązek wzajemnego wsparcia materialnego, duchowego oraz fizycznego.

W trakcie trwania separacji można wnosić o zmianę kwoty alimentów, trzeba także wiedzieć, iż takie świadczenie nie jest wówczas ograniczone ramami czasowymi i należy je wypełniać do czasu zniesienia separacji, śmierci, rozwodu lub orzeczenia sądu.

Obowiązek alimentacyjny w trakcie trwania małżeństwa?

Członkowie rodziny powinni dbać o jej dobro oraz zaspokajanie podstawowych potrzeb materialnych. Gdy obowiązek ten nie jest spełniany przez jednego z małżonków, można wystosować pozew do sądu. Jeżeli osoby te nie są po rozwodzie, należy wystąpić o nakazanie wypłacania częściowego lub całościowego wynagrodzenia małżonka, który nie poczuwa się do zaspokajania potrzeb materialnych rodziny, do rąk drugiego z nich (art. 28 par. 1 k.r.o. oraz art. 28 par. 2 k.r.o.). Nie należy jednak mylić tego obowiązku, z obowiązkiem świadczenia alimentacyjnego.